Fiesole Retreat 2022 – Μια ανασκόπηση ενός ενδιαφέροντος τριημέρου

Το συνέδριο Fiesole Retreat πραγματοποιήθηκε στις 5-7 Απριλίου 2022 στην Αθήνα. Πρόκειται για μία ετήσια συνάντηση που ξεκίνησε το 1999 από την πόλη Fiesole της Τοσκάνης στην Ιταλία, και ταξιδεύει κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο, δίνοντας την ευκαιρία στους συμμετέχοντες που αποτελούνται κυρίως από στελέχη βιβλιοθηκών και επαγγελματίες της πληροφόρησης να ενημερωθούν και να συζητήσουν για τις νέες τάσεις στη δημοσίευση και στην ανάπτυξη των συλλογών των βιβλιοθηκών. Έπειτα από δύο χρόνια αναβολής της συνάντησης λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, το Fiesole πραγματοποιήθηκε στο κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, σε υβριδική μορφή.

Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών ήταν χορηγός στην εκδήλωση αυτή υποστηρίζοντας τη συμμετοχή έξι βιβλιοθηκονόμων, ύστερα από πρόσκληση στους εκπροσώπους των ιδρυμάτων-μελών στη Γενική Συνέλευση. Πέρα από αυτή τη χορηγία, που στόχο είχε την ενίσχυση του ελληνικού κοινού, την απόκτηση νέων γνώσεων από τα μέλη του και την δικτύωση τους με φορείς διεθνούς εμβέλειας, ο Σύνδεσμος εκπροσωπήθηκε και στο πρόγραμμα της εκδήλωσης, αναδεικνύοντας το έργο που παρέχουν τα μέλη του.

Το θέμα της εκδήλωσης ήταν “Tradition Meets Innovation” και οι συμμετέχοντες, κατέθεσαν τις σκέψεις τους, τις απόψεις τους και τους προβληματισμούς τους για τις αλλαγές που έχουν γίνει σχετικά με την ανάπτυξη των συλλογών καθώς και για την τρέχουσα κατάσταση της μάθησης στην εποχή των ψηφιακών πρωτοβουλιών. Με φόντο την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της χώρας, την εξέλιξη της επιστήμης της βιβλιοθηκονομίας και το ρόλο των βιβλιοθηκών παρουσιάστηκαν οι σημαντικές αλλαγές που έχουν επέλθει σε όλους τους επιστημονικούς τομείς μέσω των ψηφιακών εργαλείων.

Η πρώτη μέρα, Τρίτη, 5 Απριλίου 2022, ήταν προσυνεδριακή και αφιερωμένη στις καινοτόμες ψηφιακές πρωτοβουλίες του ελληνικού χώρου στους τομείς της έρευνας και της εκπαίδευσης παρουσιάζοντας περιπτώσεις επιτυχημένων έργων από ελληνικούς φορείς.

Κατά την προσυνεδριακή συνάντηση με τίτλο “Innovation in Greece: a review of local projects and efforts”, ο Γιάννης Τσάκωνας, Αναπληρωτής Διευθυντής της Βιβλιοθήκης και του Κέντρου Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών, άνοιξε τη συνάντηση τονίζοντας ότι καινοτομία σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς χώρους, ανταγωνίζεται συνεχώς τη νοοτροπία “business as usual” και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τοπικό πλαίσιο. Οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν για τα ενδιαφέροντα τους, κάτι που ανέδειξε τη Ανοικτή Πρόσβαση και τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες ως τα πλέον ενδιαφέροντα θέματα.

Ο κύριος κορμός της ομιλίας της Βίκυ Ντρίτσου αφορούσε την Εθνική Υποδομή για τις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Τέχνες και Επιστήμες και για την Γλωσσική Έρευνα και Καινοτομία Apollonis. Αναφέρθηκε στους συνεργαζόμενους φορείς και τα αρχεία που έχουν συγκεντρώσει, το διττό έργο της ομάδας εργασίας (α) να συγκεντρώσει και να ενοποιήσει τα ψηφιοποιημένα αρχεία (τα μεταδεδομένα τους) και (β) να προσδιορίσει τις απαιτούμενες δραστηριότητες ψηφιακής επιμέλειας, να καταγράψει τις ροές εργασίας τους και να τα μοιραστεί με ερευνητές. Έκλεισε με τα αποτελέσματα, τις παρεχόμενες υπηρεσίες προς τους ερευνητές και τους στόχους του έργου.

Ακολούθησαν δύο παρουσιάσεις που αφορούσαν την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας. Η πρώτη, από τον Νικόλαο Σαρρή, αφορούσε το λογισμικό του Τμήματος Συντήρησης υλικού της ΕΒΕ, Software for the Conservation Department: BiblioConserve – Conservation Documentation System. Ειδικότερα αναφέρθηκαν οι λειτουργίες του ως προς την τεκμηρίωση των αντικειμένων και την περιγραφή της βιβλιοδεσίας, την τεκμηρίωση των διαδικασιών συντήρησης και των ροών εργασίας, καθώς και ο τρόπος εργασίας της ομάδας και η συνεργασία με τα υπόλοιπα τμήματα της Βιβλιοθήκης.

Η δεύτερη παρουσίαση αφορούσε το ηλεκτρονικό αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, το οποίο από το 2017 παρέχει δωρεάν ψηφιακή πρόσβαση σε ελληνικά δημοφιλή ηλεκτρονικά βιβλία για περιορισμένο χρονικό διάστημα στους εγγεγραμμένους χρήστες της ΕΒΕ. Η κ. Ευτυχία Κουφάκου ανέλυσε τους στόχους της υπηρεσίας, που αφορούν στην προώθηση της ηλεκτρονικής ανάγνωσης, στην εξοικείωση του αναγνώστη με το ηλεκτρονικό βιβλίο, στην επέκταση της ελληνικής αγοράς ηλεκτρονικών βιβλίων αλλά και στον εμπλουτισμό της συλλογής σε συνεργασία με τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους.

Η Ιφιγένεια Βαρδακώστα, Προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης & Κέντρο Πληροφόρησης του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, μίλησε για τη συνεργασία ελληνικών βιβλιοθηκών με σκοπό την κάλυψη των αναγκών των χρηστών αναφορικά με γεωγραφικές πληροφορίες. Αναφέρθηκε στους στόχους της συνεργασίας που αφορούν την εφαρμογή κοινών πολιτικών για την ανάπτυξη της γεωγραφικών συλλογών, την αξιοποίηση του διαθέσιμου γεωγραφικού υλικού, τη μείωση του κόστους, την ανάπτυξη νέων εφαρμογών και εργαλείων για επέκταση και βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Στο τέλος αυτής της ομιλίας το κοινό ερωτήθηκε από τον συντονιστή που θα έπρεπε να επικεντρωθούν οι ελληνικοί φορείς για την περαιτέρω ανάπτυξη του τοπίου στην χώρα. Σύμφωνα με τις απαντήσεις, τα επόμενα βήματα θα πρέπει να αφορούν την ανάπτυξη πολιτικών και ενός πλαισίου που να ενθαρρύνει την ανάπτυξη των ειδικών συλλογών, ειδικά στο ψηφιακό πεδίο.

Η Λία Ολλανδέζου, συντονίστρια της Μόνιμης Επιτροπής Ηλεκτρονικών Πηγών του ΣΕΑΒ, αναφέρθηκε στην εμπειρία και τις ενέργειες της κοινοπραξίας για τη μεταμόρφωση του ελληνικού τοπίου των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της Ανοικτής Πρόσβασης στις ερευνητικές δημοσιεύσεις. Μίλησε για την πολυετή προσπάθεια του Συνδέσμου για την επίτευξη καλύτερων συμφωνιών με μεγάλους διεθνείς εκδοτικούς οίκους, για τις διαπραγματεύσεις σχετικά με αδειοδοτήσεις και τέλη δημοσιεύσεων, καθώς και την προσπάθεια βελτίωσης των όρων των συμφωνιών μετασχηματισμού.

Ο Καθηγητής Νικόλαος Μήτρου, συντονιστής του έργου Κάλλιπος του ΣΕΑΒ, αναφέρθηκε στην Ανοικτή Εκπαίδευση και τους Ανοικτούς Εκπαιδευτικούς Πόρους. Η ομιλία του εστίασε στο ανοικτό αποθετήριο ελληνικών ακαδημαϊκών εκδόσεων Κάλλιπος, αναλύοντας το σκοπό, τη δομή, τη στελέχωση, τη ροή εργασιών, κτλ και αναφέρθηκε στις μελλοντικές κατευθύνσεις που αφορούν κυρίως στον εμπλουτισμό του.

Η Ναταλία Μανωλά, εκ μέρους του OpenAIRE και του Κέντρου Έρευνας και Καινοτομίας ΑΘΗΝΑ, αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες προώθησης της Ανοικτής Επιστήμης στην Ελλάδα, στις συνεργασίες για τη δημιουργία υποδομών και στο Εθνικό Σχέδιο Ανοικτής Επιστήμης. Πρότεινε ως αναγκαία για το μέλλον τον καθορισμό και την ευθυγράμμιση των ρόλων και των ευθυνών μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, την υιοθέτηση του Εθνικού Σχεδίου Ανοικτής Επιστήμης, την ανάπτυξη και αναβάθμιση των δεξιοτήτων των ερευνητών για τα FAIR δεδομένα και τη δημιουργία υποδομών για ταχύτερη σύνδεση με το European Open Science Cloud.

Στο τέλος αυτής της συνεδρίας το κοινό ερωτήθηκε εκ νέου που θα έπρεπε να εστιάσουν για την ανάπτυξη ενός νέου μοντέλου επιστημονικής επικοινώνησης στη χώρα και η κύρια απάντηση ήταν ο τομέας των ερευνητικών δεδομένων.

Οι απαντήσεις του κοινού στα διάφορα ερωτήματα που δέχθηκε. Η αλληλεπίδραση υποστηρίχθηκε από το Slido.

Η δεύτερη ημέρα, Τετάρτη, 6 Απριλίου 2022, κινήθηκε σε δύο άξονες: ο πρώτος εστίασε στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που έχει να αντιμετωπίσει ο τομέας των ανθρωπιστικών επιστημών και της πολιτιστικής κληρονομιάς αναφορικά με το ψηφιακό περιεχόμενο, και ο δεύτερος με τα μοντέλα της επιστημονικής επικοινώνησης, αναδεικνύοντας τις κυρίαρχες και ανερχόμενες τάσεις προκαλώντας τη συζήτηση και τον προβληματισμό.

Ο Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας Φίλιππος Τσιμπόγλου στην ομιλία του υιοθέτησε μια συστημική θεώρηση της μετάβασης των βιβλιοθηκών στην ψηφιακή εποχή και στο πλαίσιο αυτό παρουσίασε το στρατηγικό σχέδιο (2022-26) για την ΕΒΕ. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στην θεμελίωση του ηγετικού ρόλου της ΕΒΕ στην Ελλάδα και την καθιέρωσή της ως μοναδικού κέντρου ελληνικών σπουδών διεθνώς.

Η συνεδρία με θέμα “Cultural Heritage: Contemporary Challenges and Opportunities” εστίασε στην ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά και σε προγράμματα που αναδεικνύουν και προωθούν βασικές αρχές για τη δημιουργία ενός κοινού ψηφιακού χώρου για την παράδοση, όπως είναι η συμμετοχή, η ποικιλομορφία και η «ηθική» χρήση των τεχνολογιών.

Η πρώτη παρουσίαση αφορούσε το εγχείρημα διάσωσης και διαφύλαξης πολιτιστικής κληρονομιάς “SUCHO” (Saving Ukrainian Cultural Heritage Online), το οποίο ξεκίνησε στις αρχές Μαρτίου με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία και καθοδηγείται από τους Quinn Dombrowski, Anna Kijas και Sebastian Majstorovic σε συνεργασία με τη Europeana και το NEDI (German National research infrastructure). Είναι αξιοσημείωτο ότι λόγω του κατεπείγοντος μέσα σε μία εβδομάδα ενεπλάκησαν χιλιάδες εθελοντές, κυρίως από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική και έχουν ήδη διασωθεί πάνω από 3000 ιστοσελίδες και ψηφιακά αντικείμενα χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία και υποδομές.

Από τα προγράμματα πολιτιστικής κληρονομιάς φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει η αναφορά στην Europeana, η οποία πλέον στοχεύει στη μετάφραση όλου του ψηφιακού υλικού και των μεταδεδομένων σε ένα μεγάλο εύρος γλωσσών, καθώς και στη χρήση των ψηφιακών αντικειμένων για την εκπαίδευση στα σχολεία της Νότιας Ευρώπης. Παρουσιάστηκαν τρία έργα στο πλαίσιο του νέου Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων, τα οποία αναδεικνύουν ως θεμελιώδη χαρακτηριστικά την συμπερίληψη, την ποικιλομορφία και τη δεοντολογική χρήση της τεχνολογίας.

Κατόπιν παρουσιάστηκε από τη Μαρία Γεωργοπούλου μια επισκόπηση έργων ψηφιοποίησης ιστορικών χαρτών, περιηγητικών βιβλίων και ταξιδιωτικών ημερολογίων για τον ελληνικό χώρο. Στην παρουσίαση των έργων αναδείχθηκε πως η ευρετηρίαση, η ψηφιοποίηση και τα καινοτόμα έργα ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών μπορούν να προσφέρουν τεκμηριωμένα και με πληρότητα στο ευρύ κοινό την ιστορική γνώση που κρύβεται σε αυτού του είδους το υλικό.

Η επόμενη συνεδρία με θέμα “Towards New Publishing Models – What’s Next”, είχε ως αντικείμενο τις εξελίξεις και τις προκλήσεις γύρω από τις συμφωνίες μετασχηματισμού με τους εκδότες, τις συμφωνίες νέου τύπου για περιοδικά, τον αδαμάντινο δρόμο και την εκδοτική μονογραφιών στο πλαίσιο της Ανοικτής Πρόσβασης.

Η παρουσίαση του Wilhelm Widmark, Διευθυντή της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης, εστίασε στη Σουηδία, όπου το ποσοστό Ανοικτής Πρόσβασης το 2021 ήταν 75% και τέθηκε ως εθνικός στόχος μέχρι το 2024 να είναι το 100%, μέσω μιας ομάδας εργασίας που προέκυψε από τη Σύνοδο Πρυτάνεων. Σκοπός της ομάδας είναι η μεταβατική περίοδος να λήξει και οι εκδότες να διαθέτουν πλέον νέα βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα με διαφάνεια προς εκπλήρωση του παραπάνω σκοπού μέχρι το 2024.

Ο Pierre Mounier, συντονιστής της υποδομής OPERAS, παρουσίασε τα πορίσματα της μεγάλης μελέτης για τα περιοδικά της αδαμάντινης ανοικτής πρόσβασης το 2021 (Open Access Diamond Journals Study). Πρόκειται για ένα “αρχιπέλαγος” περιοδικών, κυρίως των Ανθρωπιστικών Επιστημών, αντιπροσωπεύοντας περίπου 8-9% των δημοσιευμένων άρθρων και 44% της εκδοτικής Ανοικτής Πρόσβασης. Έγινε εκτενής αναφορά στο Σχέδιο Δράσης για την Αδαμάντινη Ανοικτή Πρόσβαση, για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που προέκυψαν στη μελέτη ως προς την τεχνική επάρκεια, τη διαχείριση, την προβολή και τη βιωσιμότητα των περιοδικών και των πλατφορμών έκδοσης.

Το Subscribe-to-Open είναι ένα επιχειρηματικό μοντέλο που αξιοποιεί τα κεφάλαια των συνδρομών για να μετατρέψει περιοδικά συνδρομητικής πρόσβασης σε περιοδικά πλήρους Ανοικτής Πρόσβασης. Υιοθετήθηκε πρώτη φορά από EDP Sciences για τη μετατροπή έξι περιοδικών των μαθηματικών το 2021 και πρόσφατα ανακοινώθηκε η μετάβαση σε καθεστώς Ανοικτής Πρόσβασης του διακεκριμένου περιοδικού “Astronomy & Astrophysics”. Η Anne Ruimy παρουσίασε την πρακτική εφαρμογή του μοντέλου και τα οφέλη για τους συγγραφείς και τις βιβλιοθήκες, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν η διαφάνεια, η ευκολία υλοποίησης και η ουδετερότητα κόστους.

Ο Didier Torny, ερευνητής του CNRS, παρουσίασε μια συστηματική κοινωνιολογική μελέτη για τις συμφωνίες μετασχηματισμού (περίπου 200 συμφωνίες μεταξύ 2010-2020), που χρηματοδοτήθηκε από την French Committee for Open Science και πρόκειται να δημοσιευθεί ως δημόσια αναφορά. Σε πρώτη φάση έχουν αναλυθεί 64 από αυτές και διαπιστώθηκε η μεγάλη διαφοροποίηση των συμφωνιών και οι επιπτώσεις τους στα οικονομικά της ακαδημαϊκής εκδοτικής, καθώς στην πράξη δεν εξασφαλίζουν τη μετάβαση προς την Ανοικτή Πρόσβαση και δεν περιλαμβάνουν σχεδόν κανέναν όρο που να στοχεύει προς αυτόν τον στόχο.

Η τρίτη ημέρα, Πέμπτη, 7 Απριλίου 2022, ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στις μεθόδους δημοσίευσης των ερευνητών ανθρωπιστικών επιστημών με έμφαση στην ανοικτή πρόσβαση και στα μέσα δημοσίευσης, ηλεκτρονικά περιοδικά, ηλεκτρονικά βιβλία και ψηφιακές πλατφόρμες.

Ο Roman Piontek της EBSCO επέλεξε να αναφερθεί στα μεγάλα δεδομένα, τα οποία φαίνεται να μας κατακλύζουν δημιουργώντας την παραπλανητική εντύπωση ότι ζούμε την εποχή της πληροφορίας. Όμως παρατήρησε ότι απουσιάζει συχνά η δυνατότητα πλοήγησης, η αξιοπιστία και η δομή. Παράλληλα, υπάρχουν ασύνδετες και μη σχετιζόμενες πληροφορίες, ειδικά στα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς να υπάρχει μια ένδειξη ότι το φαινόμενο να τείνει να εξαλειφθεί. Στην ομιλία του επιχείρησε να αναλύσει την εξέλιξη των τεχνολογιών δεδομένων για να διαλευκανθούν τα παραπάνω ζητήματα.

Στην επόμενη συνεδρία με θέμα την “Delivering Humanities Scholarship”, επίκεντρο αποτέλεσε πάλι η ψηφιακή έρευνα στις ανθρωπιστικές επιστήμες, η κεντρική σημασία του βιβλίου, έντυπου και ηλεκτρονικού καθώς και η χρησιμότητα των υποδομών και των μεταδεδομένων.

Η ομιλία της Ros Pyne εστίασε στα βιβλία Ανοικτής Πρόσβασης, ένα πεδίο που παραμένει για δεκαετίες σημαντικά διαφοροποιημένο και ποικίλο σε σχέση των αντίστοιχων περιοδικών και πολύ περιορισμένο σε εμβέλεια. Η παρουσίαση της εξέτασε τις διαφορές της εκδοτικής γι’ αυτόν τον τύπο δημοσιεύσεων, την ιδιαιτερότητα των ανθρωπιστικών επιστημών, και τι έχουν να συνεισφέρουν οι επιστήμες αυτές στη συζήτηση, ειδικά μετά την πανδημία. Η μεγαλύτερη πρόκληση συνδέεται με την διαμορφωμένη κουλτούρα και την εμπιστοσύνη και κατά δεύτερο λόγο αφορά σε ζητήματα διανομής και προβολής/αναγνωσιμότητας.

Η παρουσίαση της Ελένης Γκαντόλου αναφέρθηκε στο έργο διασυνδεδεμένων δεδομένων Pelagios, που σκοπό έχει να αντιμετωπίσει ζητήματα ανακάλυψης, επαναχρησιμοποίησης και κυρίαρχων προτύπων για τις ψηφιακές συλλογές πολιτιστικής κληρονομιάς. Το έργο δίνει τα εργαλεία για να διασυνδεθούν γεωγραφικοί όροι μεταξύ τους και να αποτελούν οντότητες με σημασιολογική πληροφορία δημιουργώντας ένα ιστορικό και γεωγραφικό εννοιολογικό λεξικό. Έγινε επίσης αναφορά στο Peripleo, ένα χρήσιμο εργαλείο για την αναζήτηση χωρικής πληροφορίας σε συνδυασμό με τα ψηφιακά αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ο Mike Taylor της Digital Science θέλησε να αναδείξει τα πλεονεκτήματα των βιβλίων Ανοικτής Πρόσβασης στις ανθρωπιστικές επιστήμες, κυρίως την προβολή και την επίδρασή τους, και να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους δεν προχωρά με γοργό ρυθμό η ανοικτή πρόσβαση σε αυτό το πεδίο. Πρότεινε τον πράσινο δρόμο, εφόσον όμως υπάρχουν καλά μεταδεδομένα, πλήρεις πολιτικές, καθαρά διατυπωμένες άδειες και επίγνωση της πολυπλοκότητας της κουλτούρας και των οικονομικών των βιβλίων.

O Toby Green έθεσε το ερώτημα κατά πόσο τα κείμενα στο Twitter, σε διαδραστικούς ιστοτόπους και σε ιστοτόπους με δημοσίευση σε πραγματικό χρόνο μπορεί να θεωρηθούν επιστημονικά και αν αποτελεί επικοινώνηση της έρευνας η συνεισφορά συγγραφέων που αδιαφορούν για τα κανάλια της συμβατικής επιστημονικής εκδοτικής. Επιχείρησε να αναδείξει τις νέες προκλήσεις του ψηφιακού γίγνεσθαι για την επιστημονική επικοινώνηση, προτείνοντας τη συμμετοχή στην πλατφόρμα Policy Commons, που στοχεύει να συμπεριλάβει ερευνητικές και άλλες συλλογές μάθησης που ενδεχομένως δεν εντοπίζονται εύκολα ή χάνονται γρήγορα από το διαδίκτυο.

Στην τελευταία ομιλία από την Lisa Janicke Hinchliffe έγινε προσπάθεια να τονισθεί ο νέος ρόλος της βιβλιοθήκης για τους ερευνητές των ανθρωπιστικών σπουδών, καθώς αναπτύσσονται οι ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες. Τέθηκαν ενδιαφέροντα ερωτήματα, όπως κατά πόσο διαφέρει το να διεξαγάγεις έρευνα από το να την υποστηρίζεις, πώς διαφέρουν οι συλλογές από τις υπηρεσίες στο πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών, ποια μοντέλα για βιώσιμη εκδοτική βιβλίων θα επικρατήσουν και πώς θα επιδράσει η υποχρεωτικότητα της Ανοικτής Πρόσβασης στο γνωστικό αυτό πεδίο.

Συμπερασματικά ήταν μια ενδιαφέρουσα εκδήλωση. Αρκετές ομιλίες, ειδικά εκείνων σχετικά με την επιρροή που έχει η Ανοικτή Δημοσίευση στο πεδίο των ανθρωπιστικών σπουδών, βοήθησαν να γίνει κατανοητό πως θα αυτές μπορούσαν να εξελιχθούν τα επόμενα χρόνια, ενώ φάνηκε πόσο σημαντική είναι η γεωχωρική πληροφόρηση. Παράλληλα, οι ομιλίες ανέδειξαν την αναγκαιότητα να υιοθετούνται ποικίλες πρακτικές για να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα ανά περίπτωση, αποσαφήνισαν πως η Ανοικτή Πρόσβαση μπορεί να προσαρμοστεί καλύτερα και πιο αποδοτικά και απαρίθμησαν τις αναμενόμενες προκλήσεις τα επόμενα χρόνια. Ο Σύνδεσμος εκπροσωπήθηκε με ικανοποιητικό τρόπο και οι παρουσιάσεις που αφορούσαν δράσεις του έλαβαν θετικά σχόλια. Χαρακτηριστικά, ο James O’Donnell στα συμπεράσματα του δήλωσε ότι του έκανε μεγάλη εντύπωση η δουλειά που γίνεται στην Ελλάδα για τους ανοικτούς εκπαιδευτικούς πόρους.

Οι παρουσιάσεις της εκδήλωσης έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα https://www.casalini.it/retreat/retreat_2022.asp.

Το κείμενο της αναφοράς προέρχεται από τις αναφορές των Αργυρώ Φραντζή (ΕΚΠΑ), Βάσω Στρακαντούνα (ΕΚΠΑ), Μαρία Μπιρλή (ΑΣΠΑΙΤΕ), Χριστίνα Δελιόγλου (ΟΠΑ), Κωνσταντία Κακάλη (Πάντειο Πανεπιστήμιο) και Αθανασία Σαλαμούρα (ΣΕΑΒ, Μονάδα Επιστημονικής Επικοινώνησης).